🧠تحلیل عمیق:
🔹 نص روایت:
إذا أراد اللّه سبحانه إزالة نعمة عن عبد كان أوّل ما يغيّر منه عقله، و أشدّ شي‏ء عليه فقده.

۱.🔹 «إذا أراد الله...»
این اشاره دارد به اراده‌ی تکوینی خداوند، نه اراده تشریعی.
یعنی خداوند در نظام علت و معلول هستی می‌خواهد نعمتی را از بنده‌ای بگیرد، و این امر از طریق اسباب طبیعی و روانی رخ می‌دهد.

۲. سلب عقل به عنوان نخستین نشانه سلب نعمت:
🔹 «أوّل ما يغيّر منه عقله»
زمانی که خداوند بخواهد بنده‌ای را مجازات کند یا نعمت را از او بگیرد، ابتدا «ادراک و درک صحیح» او را مختل می‌سازد. این می‌تواند به شکل:
سقوط در دام غرور و جهالت
تصمیمات نابخردانه
خودفریبی و ناتوانی در درک خیر و شر
تبدیل حکمت به حماقت
صورت گیرد

✅ با این تغییر در عقل، خودش در مسیر نابودی نعمت‌هایی مثل: عزت، احترام، ثروت، ایمان، توبه، علم، محبت مردم و… قدم می‌گذارد.

🔷 شواهد روایی و قرآنی این قاعده

📖 1. قرآن: تغییر باطن انسان، مقدمه‌ی تغییر سرنوشت اوست
> إِنَّ اللَّهَ لَا يُغَيِّرُ مَا بِقَوْمٍ حَتَّى يُغَيِّرُوا مَا بِأَنْفُسِهِمْ
خداوند وضعیت هیچ قومی را تغییر نمی‌دهد تا اینکه خودشان آنچه را در درون‌شان هست، تغییر دهند.
(سوره رعد، آیه 11)
🔸 از دست دادن عقل، نوعی تغییر باطنی است که انسان را مستعد سقوط در بلا، محرومیت از نعمت و فساد می‌کند.

📗 2. روایت: عقل، اولین ابزار هدایت است؛ با زوال آن، راه سقوط باز می‌شود

امام صادق (ع):
> "لما خلق الله العقل قال له: أقبل فأقبل، ثم قال له: أدبر فأدبر. فقال: وعزتي وجلالي، ما خلقت خلقًا هو أحبّ إليّ منك، بك آخذ، وبك أعطي، وبك أثيب، وبك أعاقب"
وقتی خداوند عقل را آفرید، به او گفت: پیش بیا، آمد؛ گفت: برگرد، برگشت. پس فرمود: به عزّت و جلالم سوگند، هیچ خلقی را نزد من محبوب‌تر از تو نیافریدم. با تو (عقل) می‌گیرم، با تو می‌دهم، با تو پاداش می‌دهم، با تو عقاب می‌کنم.
(الکافی، ج 1، باب العقل و الجهل، حدیث 1)

🔺 پس عقل معیار اصلی دادن یا گرفتن نعمت در دستگاه الهی است. وقتی عقل از بین برود، انسان ابزار بقای نعمت را از دست می‌دهد.

📗 3. روایت: خداوند وقتی بخواهد بنده‌ای را خوار کند، فهم و درکش را می‌گیرد

امام علی (ع):
> «إذا أراد الله سبحانه هوان عبد، سلبه العقل، فجعله أخرقاً، مهاناً، في أعين الناس»
وقتی خداوند بخواهد بنده‌ای را خوار و ذلیل کند، عقل را از او می‌گیرد و او را ابله و خوار نزد مردم قرار می‌دهد.
(غرر الحکم، حدیث 1564)

🟡 این حدیث مستقیماً مؤید آن جمله است:
سلب عقل، نخستین گام در سقوط انسان از جایگاه عزت و نعمت است.