تحلیل عمیق

📜 تحلیل عمیق
قال امیرالمؤمنین علی علیه‌السلام:بِئسَ العادةُ الفُضول
«بد عادتی است زیاده‌روی (در کارها).»
تفسیر: «زیاده‌روی و افراط در کارها، عادتی ناپسند و ویرانگر است.»

🔎 تحلیل عمیق
1. زیاده‌روی = خروج از حدّ اعتدال
اسلام در همه چیز «حد وسط» را می‌ستاید:
در خوردن و نوشیدن: «كُلوا وَاشرَبوا وَلا تُسرِفوا» (اعراف/۳۱).
در عبادت: پیامبر ﷺ فرمود: «إِنَّ الدِّينَ يُسْر» (دین آسان است).
در کار و تلاش: نه تنبلی، نه غرق شدن در کار تا فرسودگی.
امام (ع) می‌فرماید: اگر افراط و زیاده‌روی به «عادت» تبدیل شود، کل زندگی انسان را مختل می‌کند.

2. ابعاد اخلاقی
زیاده‌روی در سخن: پرحرفی → لغزش زبان → تهمت و غیبت.
زیاده‌روی در خوردن: پرخوری → بیماری جسمی و قساوت قلب.
زیاده‌روی در کار و عبادت: خستگی، دل‌زدگی، ضعف بدنی.
زیاده‌روی در مال و خرج: اسراف و نابودی برکت.
زیاده‌روی در معاشرت: اتلاف وقت و سستی در مسئولیت‌ها.
پس «فضول» یعنی تجاوز از اندازه طبیعی در هر بُعد.

3. ابعاد روانی – اجتماعی
کسی که همیشه زیاده‌روی می‌کند، آرامش درونی ندارد؛ چون حدّ اعتدال را نمی‌شناسد.
جامعه‌ای که اهل زیاده‌روی باشد، گرفتار اسراف، تجمل‌گرایی، نزاع و هدررفت منابع می‌شود.

📚 شواهد روایی و قرآنی
🔹 قرآن کریم
«وَ الَّذينَ إِذا أَنفَقوا لَم يُسرِفوا وَ لَم يَقتُروا وَ كانَ بَينَ ذلِكَ قَواماً» (فرقان/۶۷) → مؤمنان در انفاق کردن نه زیاده‌روی می‌کنند و نه سخت‌گیری، بلکه حد میانه دارند.
🔹 امام علی علیه‌السلام
«لا تَرَى الجاهِلَ إِلّا مُفْرِطاً أَو مُفَرِّطاً»
(نادان را نمی‌بینی مگر یا زیاده‌رو یا کوتاهی‌کننده). [نهج‌البلاغه، حکمت ۷۰]

✅ جمع‌بندی
🔸 «فضول» در این حکمت یعنی هرگونه زیاده‌روی در امور زندگی.
🔸 زیاده‌روی اگر به «عادت» تبدیل شود، تعادل فردی و اجتماعی را بر هم می‌زند.
🔸 اسلام راه «اعتدال» را اصل معرفی کرده: نه افراط، نه تفریط