اقوام ایرانی تبار شرقی اقوامی باستانی بودند که در شرق فلات ایران و آسیای میانه و می‌زیستند. پس از مهاجرت مردمان هندواروپایی از فرهنگ یامنا به آسیای میانه در عصر برنز، فرهنگ هایی تشکیل شد به نام‌های فرهنگ سینتاشتا و آندرونوو، این دو فرهنگ بعنوان خاستگاه مردم و زبان‌های هندو-ایرانی شناخته می‌شوند. پس از مهاجرت به آسیای میانه در خاک کشورهای ترکمنستان و ازبکستان و تاجیکستان کنونی ساکن شدند که تا قبل از آن در این نواحی تمدنی بود به نام تمدن آمودریا که این مردمان بومی آسیای میانه بودند و بعد از مهاجرت هندواروپایی و فروپاشی مدنیت این دو با هم ترکیب شدند و تمدنی ساخته شد به نام تمدن یاز و از آن به بعد اولین آریایی‌ها (هندوایرانی‌ها) به وجود آمدند.
پس از مهاجرت مردمان یاز به ایران مردمان بومی ایران مانند عیلامی‌ها و کاسی‌ها و کاسپی‌ها و گوتی‌ها و لولوبی‌ها و... در آنجا زندگی میکردند و پس از آن با توجه به ترکیب شدن این دو پارس‌ها و مادها و پارت‌ها و ایرانیان غربی به وجود آمدند.

اما درباره ایرانیان شرقی؛
در حالی که اقوام ایرانی جنوب از طریق متون و همتایان امروزی خود بیشتر شناخته می شوند، قبایلی که عمدتاً در گستره وسیع اوراسیا باقی ماندند از طریق ارجاعاتی که یونانیان باستان، پارس‌ها، چینی‌ها و هندی‌ها به آنها کرده‌اند و نیز با یافته های باستان شناسی شناخته می شوند. تاریخ نگار یونانی، هرودوت (قرن 5 قبل از میلاد) به مردم کوچ‌نشین سکاها اشاره می کند. او آنها را به عنوان ساکنان مناطق جنوب اروپای (جنوب روسیه و اوکراین امروزی) توصیف می کند. او اولین کسی بود که به آنها اشاره کرد. بسیاری از متون باستانی سانسکریت مربوط به دوره‌های بعدی به چنین قبیله‌هایی اشاره می‌کنند که شاهد بودند آنها را به سمت جنوب شرقی‌ترین لبه‌های آسیای مرکزی، در اطراف رشته کوه هندوکش در شمال پاکستان نشان می‌دادند.
سکاها، اقوام کوچ‌نشین و نامتمدن ایرانیک به چند شاخه تقسیم
میشدند که عموم آن اسکیث‌ها یا سکاهای فرادریا، (Scythians; در سمت غرب و قفقاز و اروپا)، سرمتی‌ها و ماساگت‌ها میشدند.
نام "سکا" به طور خاص برای عشایر باستانی استپ شرقی استفاده می شود، در حالی که "اسکیث‌ها" برای گروه مرتبط از عشایر ساکن در استپ غربی استفاده می شود.
برخی باور دارند که این سکاهای فرادریا (اسکیث‌ها) توسط پسرعموهای شرقی خود، سرمتی‌ها که عنوان قبایل غالبی که استپ جنوبی روسیه را در هزاره اول پس از میلاد کنترل می کردند، فتح شدند. این سرمتی‌ها برای رومیان نیز شناخته شده بودند، که قبایل غربی را در بالکان تسخیر کردند. این سکاها و سرمتی‌های ایرانی زبان به مدت یک هزار سال بر بخش‌های وسیعی از اروپای شرقی تسلط داشتند و در نهایت توسط مردمان پروتو-اسلاویک منطقه از بین رفتند (مثلاً اسلاوی‌سازی).
(به هر حال اقوام سکایی شرقی با اسکیث‌ها نیای مشترکی داشتند که میتوانیم همه آنها را شاخه هایی از پروتو-سکاها بنامیم)
سکاها ارتباط نزدیکی با سکاهای فرادریا داشتند و هر دو گروه بخشی از فرهنگ گسترده سکایی را تشکیل می دادند.

سرمتی‌های ساکن در شرق، مستقر در استپ پونتی‌خزری، آلان‌ها شدند، آنها هم به مناطق دوردستی کوچ کردند و در نهایت به اروپای غربی و سپس شمال آفریقا ختم شد، زیرا در طول مهاجرت وندال‌های ژرمنی و سوئبی‌ها را همراهی کردند. اعتقاد بر این است که اوستیایی‌های امروزی نوادگان آلان‌ها هستند، زیرا باقی آلان‌ها در پی تهاجمات ژرمن‌ها، هون‌ها و اسلاوها ناپدید شدند. گروه دیگری از آلان ها برای شکست رومی ها با گوت های ژرمن متحد شدند و در نهایت در محلی که امروزه کاتالونیا (برگرفته از گوت-آلانیا) نامیده میشود ساکن شدند.

برخی از قبایل اسکیث-سکایی در آسیای مرکزی بعداً به سمت جنوب شرقی حرکت کردند و به فلات ایران، بخش‌های وسیعی از خراسان و ماوراءالنهر (تاجیکستان و ترکمنستان و ازبکستان و افغانستان امروزی) و سرانجام به اعماق پاکستان امروزی حمله کردند. یکی دیگر از اقوام ایرانی مربوط به سکاها، پرنی ها در آسیای مرکزی بودند که بعدها پارت‌ها و شاهنشاهی اشکانی که به زبان های ایرانیک شمال غربی صحبت می کردند را تشکیل دادند. بسیاری از قبایل ایرانی، از جمله خوارزمی‌ها، ماساگتی‌ها و سغدی‌ها، در آسیای مرکزی به دلیل مهاجرت قبایل ترک و از سین کیانگ و سیبری از بین رفتند و یا ترکیب شدند.

بعدا با مهاجرت پارس‌ها به شمال شرق و ترکیب شدن با قبایل پارتی-سکایی، مردمان تاجیک تشکیل شدند.
بازماندگان اقوام ایرانیک شرقی باستان، امروزه پشتون‌ها و تاجیک‌ها هستند.


#afhu